خطبه 140 اخلاقى

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 237

اوّل-  اخلاقى 1-  وظيفه پاكان نسبت به افراد آلوده و إنّما ينبغي لأهل العصمة... أن يرحموا أهل الذّنوب Ø® 140 1 (همانا سزاوار است كه پاكان... به گنهكاران رحمت آورند) 2-  زشتى غيبت و بدگوئى فكيف بالعائب الّذي عاب أخاه و عيّره ببلواه... لجراءته على عيب النّاس أكبر Ø® 140 2 و 5 (چگونه عيب جوئى از برادرش عيب جوئى مى‏كند و او را به بلائى كه گرفتار شد سرزنش مى‏كند) 3-  توجه به گناه خويش أما ذكر موضع ستر اللَّه عليه من ذنوبه ممّا هو أعظم من الذّنب الّذي عابه به Ø® 140 2 (آيا عيب‏جو، به ياد نمى‏آورد پرده پوشى خدا را كه گناهان بزرگتر او را پوشانده است) 4-  ضرورت توجه به پرده پوشى خدا أما ذكر موضع ستر اللَّه عليه من ذنوبه ممّا هو أعظم من الذّنب الّذي عابه به Ø® 140 2-  5 (آيا عيب‏جو، به ياد نمى‏آورد پرده‏پوشى خدا را كه گناهان بزرگتر او را پوشانده است) 5-  بزرگترين گناه غيبت است و ايم اللَّه لئن لم يكن عصاه في الكبير، و عصاه في الصّغير Ø® 140 4 (اگر خدا را در گناهان بزرگ عصيان نكرد، و گناهان كوچك انجام داد، در نافرمانى كافى است) 6-  شكرگذارى در برابر پاكيها و ليكن الشّكر شاغلا له على معا فاته ممّا ابتلي به غيره Ø® 140 6 (شكر گذارى انسان از اين كه از عيوب ديگران‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 238

پاك است بايد همه وقت او را مشغول سازد)

خطبه 141 اخلاقى، اعتقادى

اوّل اخلاقى

1-  پذيرفتن ادعاى سخن چينان ممنوع من عرف من أخيه وثيقة دين و سداد طريق، فلا يسمعنّ فيه أقاويل الرّجال Ø® 141 1 (هركس در برادر دينى خود، اطمينان و استقامت در دين، و راه راست را سراغ دارد بايد گوش بحرف اين و آن نسپارد) 2-  ضرورت توجيه لغزش‏هاى دوستان أما إنّه قد يرمى الرّامى و تخطي‏Ø¡ السّهام و يحيل الكلام Ø® 141 1 و 2 (همانا گاهى تيرانداز ماهر خطا مى‏كند، و در گفتار به اشتباه مى‏افتد)

دوّم اعتقادى

1-  روش شناخت حق و باطل أما إنّه ليس بين الحقّ و الباطل إلّا أربع أصابع Ø® 141 2 (همانا بين حق و باطل فاصله‏اى جز چهار انگشت وجود ندارد) 2-  ضرورت شناخت حق و باطل الباطل أن تقول سمعت، و الحقّ أن تقول رأيت Ø® 141 2 (باطل آن است كه بگوئى شنيدم، و حق آن است كه بگوئى ديدم)

خطبه 142 اخلاقى، اقتصادى

اوّل-  اخلاقى

1-  نيكوكارى با نا اهلان ممنوع‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 239

و ليس لواضع المعروف في غير حقّه... و هو عن ذات اللَّه بخيل Ø® 142 1 (كسى كه نيكى را در غير جايگاه خود انجام دهد... از بخشش در راه خدا بخل مى‏ورزد) 2-  نيكوكارى با تظاهر و ريا ممنوع من الحظّ فيما أتى إلّا محمدة اللّئام، و ثناء الأشرار Ø® 142 1 (كسى كه نيكى به نا اهلان كند، ستايش پست فطرتان و ثناگوئى اشرار را خواهد داشت) 3-  ارزش‏هاى پسنديده اخلاقى و ليصبر نفسه على الحقوق و النّوائب، ابتغاء الثّواب Ø® 142 3 (كسى كه خدا او را مالى عطا كرد بايد در پرداخت حقوق واجب، و مشكلاتى كه دامنگير اوست شكيبا بوده و منتظر ثواب الهى باشد)

دوّم اقتصادى

1-  وظيفه اجتماعى سرمايه‏داران فمن آتاه اللَّه مالا فليصل به القرابة Ø® 142 2 و 3 (كسى كه خدا او را مالى عطا فرمود پس بايد پيوند خويشاوندى را برقرار سازد) 2-  ارزش‏هاى اخلاقى الهى، توانگران فمن آتاه اللَّه مالا فليصل به القرابة Ø® 142 2 و 3 (كسى كه خدا او را مالى عطا فرمود پس بايد پيوند خويشاوندى را برقرار سازد) 3-  توانگران و راه‏هاى رسيدن به ارزش‏هاى اخلاقى و ليصبر نفسه على الحقوق و النّوائب... و درك فضائل الآخرة Ø® 142 3

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 240

(سرمايه‏دار بايد در پرداخت حقوق الهى و تحمّل مشكلات صبر كند... و در انتظار درجات آخرت باشد) 4-  توانگران و پرداخت حقوق فردى و اجتماعى جامعه و ليصبر نفسه على الحقوق و النّوائب... و درك فضائل الآخرة Ø® 142 3 (سرمايه‏دار بايد در پرداخت حقوق الهى و تحمّل مشكلات صبر كند... و در انتظار درجات آخرت باشد) 5-  توانگران و سعادت دنيا و آخرت و ليصبر نفسه على الحقوق و النّوائب... و درك فضائل الآخرة Ø® 142 3 (سرمايه‏دار بايد در پرداخت حقوق الهى و تحمّل مشكلات صبر كند... و در انتظار درجات آخرت باشد)

خطبه 143 اخلاقى

اخلاقى 1-  همه موجودات در اطاعت خدا ألا و إنّ الأرض الّتي تقلّكم و السّماء... مطيعتان لربّكم Ø® 143 1 (آگاه باشيد زمينى كه شما را در بر گرفته است و آسمان... در اطاعت پروردگارند) 2-  همه آفرينش در خدمت انسان و ما أصبحتا تجودان لكم ببركتهما توجّعا لكم... Ø® 143 1 و 2 (آسمان و زمين بركات خود را به شما مى‏بخشند نه از روى ترس) 3-  فلسفه آزمايشات الهى إنّ اللَّه يبتلي عباده عند الأعمال السّيّئة بنقص الثّمرات Ø® 143 3 (همانا خداوند بندگان خود را برابر رفتار

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 241

نادرست به كاستى در ميوه‏جات گرفتار مى‏كند) 4-  ارزش توبه و استغفار و قد جعل اللَّه سبحانه الاستغفار سببا لدرور الرّزق Ø® 143 4 (خدا طلب مغفرت را سبب فراوانى روزى قرار داد) 5-  ارزش دعا كردن براى باران اللّهمّ إنّا خرجنا إليك من تحت الأستار و الأكنان... إنّك على ما تشاء قدير Ø® 143 6-  12 (خدايا ما از خانه‏ها و زير پوشش‏ها بسوى تو خارج شديم... همانا تو بر هر كارى قدرت دارى)

خطبه 144 اعتقادى، اخلاقى

اوّل-  اعتقادى

1-  فلسفه بعثت پيامبران بعث اللَّه رسله بما خصّهم به من وحيه... بترك الإعذار إليهم Ø® 144 1 (خداوند پيامبران را مبعوث فرمود به آنچه كه از وحى خود به آنان اختصاص داد... تا بر مردم اتمام حجّت نمايد) 2-  روش‏هاى تبليغى پيامبران بعث اللَّه رسله بما خصّهم به من وحيه... بترك الإعذار إليهم Ø® 144 1 (خداوند پيامبران را مبعوث فرمود به آنچه كه از وحى خود به آنان اختصاص داد... تا بر مردم اتمام حجّت نمايد) 3-  فلسفه آزمايش و امتحان الهى ألا إنّ اللَّه تعالى قد كشف الخلق كشفة... و لكن ليبلوهم Ø® 144 2 (آگاه باشيد كه خداوند بزرگ بندگان خود را مى‏شناسد... امتحان مى‏كند تا بيازمايد)

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 242

4-  امام شناسى الف-  ويژگى‏هاى امامان معصوم عليه السّلام شيعه أن رفعنا اللَّه و وضعهم... و لا تصلح الولاة من غيرهم Ø® 144 3 و 4 (خدا ما (عترت پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله) را بلند مرتبه قرار داد و آنان را پست كرد... و امامت به غير از اهل بيت عليهم السّلام سزاوار نيست) ب-  دوازده امام معصوم از قريش و بنى هاشم هستند إنّ الأئمّة من قريش غرسوا في هذا البطن من هاشم Ø® 144 4 (همانا امامان همه از قريش مى‏باشند كه درخت وجودشان در بنى هاشم روئيد) ج-  نقش امامان در اصلاح فرد و جامعه بنا يستعطى الهدى، و يستجلى العمى Ø® 144 4 (بوسيله ما مردم هدايت مى‏شوند و كورى و كوردلى‏ها آشكار مى‏گردد) د-  ادعاهاى ديگران در امامت دروغين است أين الّذين زعموا أنّهم الرّاسخون في العلم دوننا... و لا تصلح الولاة من غيرهم Ø® 144 3 و 4 (كجا هستند آنانكه مى‏پنداشتند نفوذكنندگان در علومند غير از ما اهل بيت عليهم السّلام... امامت جز براى اهل بيت سزاوار نيست)

دوّم اخلاقى

1-  علل سقوط انسانهاى آلوده آثروا عاجلا و أخّروا آجلا... ازدحموا على الحطام Ø® 144 5 و 8 (دنيا را مقدّم داشتند و آخرت را ترك گفتند... و بر متاع پست دنيا ازدحام كردند) 2-  خطر دنيا زدگى‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 243

آثروا عاجلا و أخّروا آجلا... ازدحموا على الحطام كوقع النّار في الهشيم لا يحفل ما حرّق Ø® 144 5 و 6 (دنيا را مقدّم داشتند و آخرت را ترك گفتند... و بر متاع پست دنيا ازدحام كردند چونان شعله آتشى كه نمى‏داند چه چيزى را تبديل به خاكستر مى‏كند) 3-  ارزش‏هاى اخلاقى بندگان واقعى خدا أين العقول المستصبحة بمصابيح الهدى... و عوقدت على طاعة اللَّه Ø® 144 7 (كجا هستند عقلهاى نورانى نور گرفته از چراغهاى هدايت... كه به اطاعت پروردگار پيمان بستند)

خطبه 145 اخلاقى، سياسى

اوّل-  اخلاقى

1-  توجه به مشكلات و گرفتاريهاى دنيا إنّما أنتم في هذه الدّنيا غرض... و في كلّ أكلة غصص Ø® 145 1 (همانا شما در اين دنيا هدف تيرهاى مرگ هستيد... در هر لقمه‏اى غصّه‏اى وجود دارد) 2-  توجه به فنا پذيرى دنيا إنّما أنتم في هذه الدّنيا غرض... و في كلّ أكلة غصص فما بقاء فرع بعد ذهاب أصله Ø® 145 1 و 4 (همانا شما در اين دنيا هدف تيرهاى مرگ هستيد... در هر لقمه‏اى غصّه‏اى وجود دارد شاخه‏ها پس از خشكيدن ريشه‏ها چه دوامى دارند) 3-  تداوم نداشتن مقام و قدرت دنيا مع كلّ جرعة شرق... إلّا بهدم آخر من أجله Ø® 145 1 و 2 (در هر نوشيدنى اندوهى قرار دارد... هر روز

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 244

كه مى‏گذرد يك روز به مرگ نزديك مى‏گردد) 4-  دنيا شناسى إنّما أنتم في هذه الدّنيا غرض... و في كلّ أكلة غصص فما بقاء فرع بعد ذهاب أصله Ø® 145 1-  4 (همانا شما در اين دنيا هدف تيرهاى مرگ هستيد... در هر لقمه‏اى غصّه‏اى وجود دارد...)

دوّم سياسى

1-  خطر بدعت گذارى‏ها و ما أحدثت بدعة إلّا ترك بها سنّة Ø® 145 5 (بدعتى زنده نمى‏شود جز آنكه سنّتى از رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله ترك مى‏شود) 2-  ضرورت پرهيز از بدعت‏ها فاتّقوا البدع و الزموا المهيع... و إنّ محدثاتها شرارها Ø® 145 5 (از بدعتها بپرهيزيد، و ملازم راه راست باشيد... كه بدعت‏ها بدترين كارهاست)

خطبه 146 سياسى، اعتقادى

(مباحث خطبه 146 با خطبه 134 همانند يكديگرند)

خطبه 147 سياسى، اعتقادى، اخلاقى

اوّل سياسى

1-  خبر از تحولّات سياسى آينده و إنّه سيأتي عليكم زمان ليس فيه شي‏Ø¡ أخفى من الحقّ Ø® 147 4-  10 (زمانى بر شما خواهد آمد كه چيزى پنهان‏تر از حق نيست)

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 245

2-  خبر از تحولات و مسخ ارزش‏هاى انسانى و إنّه سيأتي عليكم زمان ليس فيه شي‏Ø¡ أخفى من الحقّ Ø® 147 4-  10 (زمانى بر شما خواهد آمد كه چيزى پنهان‏تر از حق نيست) 3-  شناخت جاهليت عرب فبعث اللَّه محمّدا صلّى اللَّه عليه و آله ليخرج عبادة من عبدة الأوثان إلى عبادته Ø® 147 1-  3 (خدا محمّد صلّى اللَّه عليه و آله را مبعوث فرمود... تا بندگان را از بندگى بت‏ها خارج و به پرستش خدا بكشانند) 4-  عوامل شكست جوامع اسلامى و إنّما هلك من كان قبلكم بطول آمالهم، و تحلّ معه القارعة و النّقمة Ø® 147 4-  10 (امّت‏هاى قبل از شما نابود شدند با آرزوهاى طولانى... و باريدن حوادث سخت و مجازاتها)

دوّم اعتقادى

1-  فلسفه بعثت پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله فبعث اللَّه محمّدا صلّى اللَّه عليه و آله ليخرج عبادة من عبدة الأوثان إلى عبادته Ø® 147 1-  3 (خدا محمّد صلّى اللَّه عليه و آله را مبعوث فرمود... تا بندگان را از بندگى بت‏ها خارج و به پرستش خدا بكشانند) 2-  خداشناسى در قرآن فتجلّى لهم سبحانه في كتابه من غير أن يكونوا رأوه Ø® 147 2 و 3 (خدا براى بندگان خود در قرآن ظهور كرد بى آنكه خدا را بنگرند) 3-  خبر از آينده مصيبت بار اسلام و إنّه سيأتي عليكم زمان ليس فيه شي‏Ø¡ أخفى من الحقّ Ø® 147 4-  10 (زمانى بر شما خواهد آمد كه چيزى پنهان‏تر از حق نيست) 4-  ويژگى‏هاى امامان معصوم عليهم السّلام‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 246

هم الّذين يخبركم حكمهم عن علمهم... فهو بينهم شاهد صادق، و صامت ناطق Ø® 147 15 (آنان كسانى هستند كه حكمشان از علمشان خبر مى‏دهد... و دين در ميان آنان گواهى صادق، و ساكتى سخنگو مى‏باشند)

سوّم اخلاقى

1-  شناخت ارزشها إنّه من استنصح اللَّه وفّق... فإنّ جار اللَّه آمن و عدوّه خائف Ø® 147 11 (همانا كسى كه از خدا درخواست نصيحت كند موفّق مى‏شود... پس همسايه خدا ايمن و دشمن خدا ترسناك است) 2-  ره آورد شوم آرزوهاى طولانى إنّه من استنصح اللَّه وفّق... فإنّ جار اللَّه آمن و عدوّه خائف Ø® 147 11 (همانا كسى كه از خدا درخواست نصيحت كند موفّق مى‏شود... پس همسايه خدا ايمن و دشمن خدا ترسناك است) 3-  ضرورت پندپذيرى انسان لا ينبغي لمن عرف عظمة اللَّه أن يتعظّم... Ø® 147 12 (كسى كه عظمت خدا را درك كرده است سزاوار نيست كه خود را بزرگ بشمارد) 4-  Ø¶Ø±ÙˆØ±Øª خداگرائى لا ينبغي لمن عرف عظمة اللَّه أن يتعظّم... Ø® 147 12 (كسى كه عظمت خدا را درك كرده است سزاوار نيست كه خود را بزرگ بشمارد) 5-  ضرورت حق گرائى فلا تنفروا من الحقّ نفار الصّحيح من الأجرب... Ø® 147 13

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 247

(از حق نگريزيد چونان گريز انسان سالم از مريض‏گر گرفته)

خطبه 148 سياسى

سياسى 1-  شناخت دقيق امام عليه السّلام از دشمن كلّ واحد منهما يرجو الأمر له... قد قامت الفئة الباغية Ø® 148 1-  3 (هر كدام از طلحه و زبير خلافت را براى خود مى‏خواهند... به تحقيق گروه تجاوز كار سر به شورش برداشتند) 2-  روانشناسى سران جنگ جمل كلّ واحد منهما يرجو الأمر له... قد قامت الفئة الباغية Ø® 148 1-  3 (هر كدام از طلحه و زبير خلافت را براى خود مى‏خواهند... به تحقيق گروه تجاوز كار سر به شورش برداشتند) 3-  قدرت طلبى سران جنگ جمل كلّ واحد منهما يرجو الأمر له... قد قامت الفئة الباغية Ø® 148 1-  3 (هر كدام از طلحه و زبير خلافت را براى خود مى‏خواهند... به تحقيق گروه تجاوز كار سر به شورش برداشتند) 4-  آگاهى سياسى امام عليه السّلام در ماجراى جمل و اللَّه لا أكون كمستمع اللّدم، يسمع النّاعي و يحضر الباكي، ثم لا يعتبر Ø® 148 4 (سوگند بخدا چونان شنونده سينه كوبان و شنونده نداى فرشته مرگ، نيستم كه چشم اشكبار را ببندد و عبرت نگيرد)

خطبه 149 اخلاقى

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 248

اخلاقى 1-  ضرورت ياد آورى مرگ كلّ امرى‏Ø¡ لاق ما يفرّ منه في فراره Ø® 149 1 (هر كسى مرگ را ملاقات خواهد كرد كه از آن فرار مى‏كند) 2-  وصيّت‏هاى اعتقادى امام عليه السّلام أمّا وصيّتي: فاللّه لا تشركوا به شيئا Ø® 149 2-  4 (امّا سفارش من به شما اين است كه چيزى را با خدا شريك مپنداريد)

خطبه 150 سياسى، اعتقادى

اوّل-  سياسى

1-  خبر از فتنه‏هاى تلخ آينده و أخذوا يمينا و شمالا ظعنا في مسالك الغىّ... هذا إبّان ورود كلّ موعود Ø® 150 1 و 2 (به چپ و راست متمايل مى‏شوند و در گمراهى گام مى‏نهند... اى مردم اكنون زمان رسيدن فتنه‏هايى است كه به شما وعده داده شد) 2-  خبر از تحولات سياسى آينده هذا إبّان ورود كلّ موعود و دنّو من طلعة مالا تعرفون Ø® 150 2 و 3 (اكنون زمان رسيدن فتنه‏هايى است كه به شما وعده دادند و نزديك شدن حوادثى است كه بر شما ناشناخته ماند) 3-  آينده روشن است ألا و إنّ من أدركها منّا يسري فيها بسراج منير... و يغبقون كأس الحكمة بعد الصّبوح Ø® 150 3-  5

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 249

(آگاه باشيد، آن كس كه از ما آن فتنه‏ها را دريابد با چراغى روشنگر در آن گام بر مى‏دارد... و صبحگاهان از جام حكمت سيراب مى‏شود) 4-  آينده روشن اسلام در حكومت امام زمان عليه السّلام ألا و إنّ من أدركها منّا يسري فيها بسراج منير... و يغبقون كأس الحكمة بعد الصّبوح Ø® 150 3-  5 (آگاه باشيد، آن كس كه از ما آن فتنه‏ها را دريابد با چراغى روشنگر در آن گام بر مى‏دارد... و صبحگاهان از جام حكمت سيراب مى‏شود) 5-  اقسام گمراهان و فاسدان و طال الأمد بهم ليستكملوا الخزي... أو مفارق للدّين مباين Ø® 150 6-  10 (به گروهى از گمراهان مدّت‏هاى طولانى مهلت دادند... و گروهى ديگر از دين آشكارا جدا گشتند) 6-  سير ارتجاعى امّت و جاهليّت دوباره رجع قوم على الأعقاب... أو مفارق للدّين مباين Ø® 150 8-  10 (گروهى به جاهليّت گذشته باز گشتند... و گروهى ديگر از دين آشكارا جدا شدند)

دوّم اعتقادى (امام زمان عليه السّلام شناسى)

1-  خبر از غيبت امام زمان عليه السّلام في سترة عن النّاس لا يبصر القائف أثره و لو تابع نظره Ø® 150 4 (امام زمان سالها در پنهانى از مردم زندگى كند كه أثر شناسان او را نشناسند گر چه بسيار جستجو كنند) 2-  ويژگى‏هاى امام زمان عليه السّلام ألا و إنّ من أدركها منّا يسري فيها بسراج منير Ø® 150 3 (آگاه باشيد آن كس از ما كه فتنه‏ها را دريابد با چراغى نورانى در آن گام نهد) 3-  حيات دوباره اسلام‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 250

تجلى بالتّنزيل أبصارهم... و يغبقون كأس الحكمة بعد الصّبوح خ 150 5 (در حكومت امام زمان عليه السّلام چشم مردم با قرآن روشنى گيرد... و صبحگاهان از جام حكمت سيراب گردند)

خطبه 151 اعتقادى، سياسى

اوّل-  Ø§Ø¹ØªÙ‚ادى

1-  ضرورت حمد و پناه بردن بخدا و أحمد اللَّه و أستعينه على مداحر الشّيطان و مزاجره Ø® 151 1 (خدا را سپاس مى‏گوئيم و از او در طرد و منع كردن شيطان يارى مى‏طلبيم) 2-  ره آورد بعثت پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله أضاءت به البلاد بعد الضّلالة المظلمة Ø® 151 2 (شهرها با بعثت پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله پس از تاريكيها روشن گرديد)

دوّم-  سياسى

1-  جاهليّت دوباره عرب بعد از اسلام ثمّ إنّكم معشر العرب اغراض بلايا... بريّها سقيم، و ظاعنها مقيم Ø® 151 4-  13 (شما اى جمعيّت عرب اهداف بلاهائى هستيد... كه انسانهاى سالم بيمار و كوچ كنندگان فكر اقامت در دنيا را دارند) 2-  خبر از فتنه‏هاى جوامع اسلامى ثمّ إنّكم معشر العرب اغراض بلايا... بريّها سقيم، و ظاعنها مقيم Ø® 151 4-  13 (شما اى جمعيّت عرب اهداف بلاهائى هستيد... كه انسانهاى سالم بيمار و كوچ كنندگان فكر اقامت در دنيا را دارند) 3-  شناخت جاهليّت عرب‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 251

و النّاس يستحلّون الحريم... و يموتون على كفرة Ø® 151 3 (مردم در جاهليّت حرام را حلال مى‏شمردند... و با كفر مى‏مردند)

خطبه 152 اعتقادى

اعتقادى 1-  راه اثبات خدا الحمد للّه الدّالّ على وجوده، بخلقه Ø® 152 1 (ستايش خداوندى را كه با آفريدن پديده‏ها وجود خود را اثبات كرد) 2-  راه اثبات ازليت خدا و بمحدث خلقه على أزليّته.. Ø® 152 1 (با حادث بودن پديده‏هاى خدا ازلى بودن او ثابت مى‏شود) 3-  صفات پروردگار و لا تحجبه السّواتر... و قادر إذ لا مقدور Ø® 152 2-  5 (پرده‏ها او را نمى‏پوشانند... قدرتمند بود آن گاه كه چيزى وجود نداشت) 4-  امام شناسى الف-  در انتظار حكومت امامان عليه السّلام بودن قد طلع طالع، و لمع لامع.. و بيوم يوما Ø® 152 6 (طلوع كننده‏اى آشكار شد، و خداوند روزى را مقابل روزى قرار داد) ب-  ويژگى‏هاى امامان معصوم عليه السّلام و إنّما الأئمّة قوّام اللَّه على خلقه... و جماع كرامة Ø® 152 7 و 8 (و همانا امامان معصوم عليه السّلام مدبّران الهى بر

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 252

مردم مى‏باشند... و كانون بزرگوارى مى‏باشند) ج-  ويژگى‏هاى ارزشمند اسلام إنّ اللَّه تعالى خصّكم بالإسلام... فيه مرابيع النّعم و مصابيح الظّلم Ø® 152 8 و 9 (همانا خداوند شما را به اسلام اختصاص داد... در اسلام روئيدنيهاى سرسبز فراوان است و چراغهاى روشنى بخش فراوان دارد) د-  ويژگى‏هاى ارزشمند قرآن اصطفي اللَّه تعالى منهجه... و كفاية المكتفى Ø® 152 8-  10 (خداوند راه اسلام را براى مردم برگزيد... كه بى‏نياز كننده بى نيازى طلبان است)

خطبه 153 اخلاقى

اخلاقى 1-  ضرورت پرهيز از غفلت زدگى و هو في مهلة من اللَّه يهوي مع الغافلين... و لا إمام قائد Ø® 153 1 (غافل از مهلت الهى استفاده نادرست كرده با غافلانى مى‏گذراند... و رهبرى ندارد) 2-  توجه به روز قيامت و عذاب گناهان حتّى إذا كشف لهم عن جزاء معصيتهم Ø® 153 2 (تا آن روز كه كيفر گناهانشان آشكار مى‏شود) 3-  ضرورت عبرت و پند آموزى إنّى أحذّركم و نفسي، هذه المنزلة... و انتفع بالعبر Ø® 153 3 (من شما و خود را از غفلت زدگى پرهيز مى‏دهم... بايد از عبرتها پند گرفت) 4-  مراحل خودسازى‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 253

إنّى أحذّركم و نفسي، هذه المنزلة... فامهد لقدمك Ø® 153 3-  7 (من شما و خود را از غفلت زدگى پرهيز مى‏دهم... پس آماده حركت باش) 5-  خطر عظيم شرك أن يشرك باللّه فيما افترض عليه من عبادته Ø® 153 10 (از بزرگترين گناهان اين است كه در عباداتى كه بر بندگان خدا واجب است شرك بورزى) 6-  خطر عظيم نفاق و بدعت گذارى أو يستنجع حاجة إلى النّاس بإظهار بدعة فى دينه... أو يمشي فيهم بلسانين Ø® 153 11 (از گناهان بزرگ، بدعت گذارى در دين براى رسيدن بخواسته‏هاست... يا با دو زبان با مردم زندگى كردن است) 7-  روانشناسى حيوانى إنّ البهائم همّها بطونها و إنّ السّباع همّها العدوان على غيرها Ø® 153 12 (همانا تلاش حيوانات شكمشان است، و تلاش درندگان تجاوز بر ديگر حيوانات) 8-  زينت گرائى بانوان و إنّ النّساء همّهنّ زينة الحياة الدّنيا و الفساد فيها Ø® 153 12 (و همانا زنان فاسد تلاش آنها زينت دادن زندگى و فساد زدگى است) 9-  روانشناسى مؤمن إنّ المؤمنين مستكينون... إنّ المؤمنين خائفون Ø® 153 12 (همانا مؤمنان فروتنند... همانا مؤمنان ترسانند)

خطبه 154 اعتقادى، اخلاقى

اوّل-  اعتقادى (امام شناسى)

1-  ويژگى‏هاى امامان معصوم عليهم السّلام‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 254

نحن الشّعار و الأصحاب و الخزنة و الابواب... Ø® 154 3 (ما محرم اسرار خدا، و ياران راستين و درهاى علوم پيامبريم...) 2-  امامان معصوم عليهم السّلام و قرآن فيهم كرائم القرآن، و هم كنوز الرّحمن Ø® 154 4 (در باره امامان معصوم عليهم السّلام آيات كريم قرآن نازل شد، و آنها گنجهاى علوم خداوندند) 3-  ويژگى‏هاى امامان معصوم عليهم السّلام و إن نطقوا صدقوا و إن صمتوا لم يسبقوا Ø® 154 4 (اگر امامان عليهم السّلام سخن بگويند، راست مى‏گويند و اگر سكوت كنند كسى از آنان سبقت نخواهد گرفت)

دوّم-  اخلاقى

1-  ضرورت عاقبت انديشى و ناظر قلب اللّبيب به يبصر أمده و يعرف غوره و نجده Ø® 154 1 (عاقل با چشم عقل سرانجام كار را مى‏نگرد، و ژرفاى آن را مشاهده مى‏كند) 2-  ضرورت اطاعت از امام عليه السّلام فاستجبوا للدّاعى، و اتّبعوا الرّاعي... و لا تؤتى البيوت إلّا من أبوابها Ø® 154 1 و 3 (پس دعوت كننده را اجابت كنيد، و از رهبرتان اطاعت كنيد... و براى ورود به خانه‏ها جز از در ورودى استفاده نمى‏كنند) 3-  ضرورت آخرت گرائى و ليكن من أبناء الآخرة فإنّه منها قدم و إليها ينقلب Ø® 154 5 (از فرزندان آخرت باشيد زيرا از آنجا آمده و به آنجا باز مى‏گرديد) 4-  ضرورت بكارگيرى عقل در كارها

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 255

فالنّاظر بالقلب... و إن كان عليه وقف عنه Ø® 154 5 و 6 (آن كس كه با چشم عقل مى‏نگرد... اگر ديد كارى بر زيان اوست توقفّ مى‏كند) 5-  پرهيز از جهل و جهل زدگى العامل بغير علم كالسّائر على غير طريق... إلّا بعدا من حاجته Ø® 154 6 و 7 (عمل كننده بدون آگاهى چونان كسى است كه بيراهه مى‏رود... هر چه تلاش كند از مقصد دورتر مى‏شود) 6-  ضرورت توجه به ظاهر و باطن اشياء و اعلم أنّ لكلّ ظاهر باطنا على مثاله Ø® 154 8 و 9 (آگاه باش همانا براى هر ظاهرى همانندى در باطن وجود دارد)

خطبه 155 اعتقادى، علمى

اوّل-  اعتقادى

1-  عجز اوصاف و واژه‏ها از بيان حقيقت خدا الحمد للّه الّذي انحسرت الأوصاف عن كنه معرفته Ø® 155 1 (ستايش پروردگارى را كه صفت‏ها از بيان حقيقت ذات او درمانده‏اند) 2-  عجز عقول از درك خدا و ردعت عظمته العقول Ø® 155 1 و 2 (عظمت پروردگار عقل‏ها حيران كرده است) 3-  عجز و هم و خيال و انديشه از درك ذات خدا و لم تقع عليه الأوهام بتقدير فيكون ممثّلا Ø® 155 2 (انديشه‏ها خدا را درك نمى‏كنند تا همانندى براى او تصوّر كنند) 4-  بى‏نيازى خدا در آفرينش موجودات‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 256

خلق الخلق على غير تمثيل... فتمّ خلقه بأمره Ø® 155 3 (خدا پديده‏ها را بدون نقشه قبلى آفريد... پس كار آفرينش پديده‏ها را به امر خويش كامل گردانيد) 5-  راه‏هاى خداشناسى (تفكر در ويژگى‏هاى خفّاش) و من لطائف صنعته... في هذه الخفافيش الّتي يقبضها الضّياء الباسط لكلّ شي‏Ø¡ Ø® 155 4 (از ظرافتهاى سازندگى خدا... در خفّاشان وجود دارد، در روز كه همه در تلاشند آنها مى‏خوابند)

علمى

ويژگى‏هاى روانى و بيولوژيكى شب پره‏ها (خفاش) و يعرف مذاهب عيشه و مصالح نفسه Ø® 155 13 (خفّاشان راه‏هاى تغذيه و زندگى خود را مى‏شناسند، و راه و رسم صحيح زيستن را مى‏دانند)

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 257

خطبه 156 اعتقادى، سياسى، اخلاقى

اعتقادى

1-  شهادت طلبى امام عليه السّلام فقلت: يا رسول اللَّه، أو ليس قد قلت لي يوم أحد... أبشر، فإنّ الشّهادد من ورائك Ø® 156 12 و 13 (به پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله گفتم اى رسول خدا آيا شما در جنگ احد بمن نفرموديد كه بشارت باد تو را كه شهادت در انتظار تو است) 2-  ويژگى‏هاى امام على عليه السّلام فإن أطعتمونى فإنّي حاملكم انشاء اللَّه على سبيل الجنّة Ø® 156 1 (اگر از من اطاعت كنيد شما را به راه بهشت مى‏رسانم) 3-  موفقيت‏هاى امام على عليه السّلام فإن أطعتمونى فإنّي حاملكم انشاء اللَّه على سبيل الجنّة Ø® 156 1 (اگر از من اطاعت كنيد شما را به راه بهشت مى‏رسانم) 4-  ويژگى‏هاى قرآن كريم و عليكم بكتاب اللَّه... و من عمل به سبق Ø® 156 9 و 8 (بر شما باد عمل كردن به قرآن... هر كس به قرآن عمل كند پيشى مى‏گيرد)

دوّم-  سياسى

1-  خصوصيات روانى عائشه و أمّا فلانة فأدركها رأي النّساء Ø® 156 2 (امّا عائشه، پس افكار زنانه دامنش را گرفت) 2-  نقش اجتماعى نظارت ملّى و إنّ الأمر بالمعروف... و لا ينقصان من رزق Ø® 156 7 (همانا امر بمعروف... روزى را كم نمى‏كند) 3-  روش برخورد با دشمن‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 258

و لها بعد جرمتها الأولى، و الحساب على اللَّه تعالى Ø® 156 2 (عائشه حرمت پيشين را بر ما دارد، و حسابرسى با خداست) 4-  خبر از تحولّات مهم سياسى در آينده اسلام يا علىّ، إنّ القوم سيفتنون بأموالهم Ø® 156 14 (پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: اى على همانا امّت اسلامى با اموالشان آزمايش مى‏گردند) 5-  خبر از مسخ ارزشها إنّ القوم سيفتنون بأموالهم... و السّحت بالهديّة، و الرّبا بالبيع Ø® 156 14-  16 (مردم با اموالشان آزمايش مى‏شوند... پس رشوه را با هديه، و ربا را با خريد و فروش بهم مى‏آميزند)

سوّم اخلاقى

1-  ضرورت تقويت ايمان سبيل أبلج المنهاج... و بالإيمان يعمر العلم Ø® 156 3 (ايمان روشن‏ترين راه‏هاست... با ايمان علم آبادان مى‏شود) 2-  ره آورد ايمان واقعى سبيل أبلج المنهاج... و بالإيمان يعمر العلم Ø® 156 3 (ايمان روشن‏ترين راه‏هاست... با ايمان علم آبادان مى‏شود) 3-  Ø¶Ø±ÙˆØ±Øª آخرت گرائى قد شخصوا من مستقرّ الأجداث... و لا ينقلون عنها Ø® 156 6 (در قيامت از قبرها خارج مى‏شوند، و پس از استقرار در بهشت از آنجا خارج نمى‏گردند) 4-  ضرورت توجه و عمل به قرآن و عليكم بكتاب اللَّه... و من عمل به سبق (بر شما باد عمل كردن به قرآن... هر كس به‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 259

Ø® 156 9 و 8 قرآن عمل كند پيشى مى‏گيرد) 5-  ارزش امر به معروف و نهى از منكر و إنّ الأمر بالمعروف... و لا ينقصان من رزق Ø® 156 7 (همانا امر به معروف... روزى را كم نمى‏كند)

خطبه 157 اخلاق، اعتقادى

اوّل-  اخلاقى

1-  عبرت و پندگيرى از گذشتگان عباد اللَّه، إنّ الدّهر يجري بالباقين... فاتّعظموا بالعبر Ø® 157 2 و 15 (اى بندگان خدا، روزگار آن چنان كه براى گذشتگان سپرى شد براى آيندگان نيز مى‏گذرد... پس از عبرتها پند گيريد) 2-  عبرت و پندپذيرى از گذشت روزگار فاتّعظوا بالعبر... و انتفعوا بالنّدر Ø® 157 15 (از عبرتها پند گيريد... و از هشدارها استفاده كنيد) 3-  خطر غفلت از خويشتن فمن شغل نفسه بغير نفسه تحيّر في الظّلمات Ø® 157 3 و 4 (آن كس كه بغير نفس خود مشغول شود سرگردان خواهد شد) 4-  ارزش و ره آورد تقوى اعلموا عباد اللَّه، أنّ التّقوى دار حصن عزيز Ø® 157 5 (اى بندگان خدا بدانيد كه پرهيزكارى خانه أمن محكمى است) 5-  ارزش عمل گرائى فالجنّة غاية السّابقين... فتزّودوا في أيّام الفناء Ø® 157 4 و 7 (پس بهشت هدف نهائى سبقت گيرندگان است... پس در ايّام سپرى شدنى زاد و توشه‏

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 260

جمع كنيد) 6-  ضرورت آخرت گرائى احذروا يوما تفحص فيه الأعمال Ø® 157 10 (از روز قيامت پروا كنيد كه اعمال در آنجا ارزيابى مى‏گردد) 7-  ضرورت ياد قبر و مرگ و قيامت يذهب اليوم بما فيه... و انتفعوا بالنّذر Ø® 157 13-  15 (روزها مى‏گذرد... پس از هشدارها استفاده كنيد)

دوّم اعتقادى

1-  ضرورت حمد و ستايش خدا الحمد للّه الّذي جعل الحمد مفتاحا لذكره Ø® 157 1 (ستايش خداوندى را كه حمد را كليد ياد خود قرار داد) 2-  ضرورت ايمان به معاد احذروا يوما تفحص فيه الأعمال Ø® 157 10 (از روز قيامت پروا كنيد كه اعمال در آنجا ارزيابى مى‏گردد) 3-  ضرورت ايمان و تقوى اعلموا عباد اللَّه، أنّ التّقوى دار حصن عزيز Ø® 157 5 (اى بندگان خدا بدانيد كه پرهيزكارى خانه أمن محكمى است) 4-  ارزش يقين و باليقين تدرك الغاية القصوى Ø® 157 5 (با يقين راههاى نهائى ايمان پيموده مى‏شود) 5-  ايمان به ملائكه ثبت كننده اعمال اعلموا، عباداللَّه، أنّ عليكم رصدا من أنفسكم... Ø® 157 11 و 12 (بدانيد بندگان خدا كه همانا نگهبانانى از فرشتگان بر شما نظارت دارند)

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 261

خطبه 158 اعتقادى، سياسى

اوّل-  اعتقادى

1-  بعثت پيامبر اسلام صلّى اللَّه عليه و آله أرسله على حين فترة من الرّسل Ø® 158 1 (پيامبر اسلام را پس از مدّت طولانى از اعزام پيامبران فرستاد) 2-  ارزش و ويژگيهاى قرآن كريم ذلك القرآن فاستنطقوه Ø® 158 2 (اين قران است از او سخن گفتن بخواهيد)

دوّم سياسى

1-  خبر از حكومت ظالمانه و فراگير بنى اميه فعند ذلك لا يبقى بيت مدر و لا وبر إلّا و أدخله الظّلمة ترحة Ø® 158 3 و 4 (در آن روزگار خانه‏اى، يا خيمه‏اى باقى نمى‏ماند مگر آنكه ظلم بنى اميّه آن را فرا مى‏گيرد) 2-  خبر از نابودى حكومت بنى اميّه و سينتقم اللَّه ممّن ظلم Ø® 158 4-  6 (خدا از ظالمان انتقام مى‏گيرد) 3-  دست انتقام الهى و ستمگران و سينتقم اللَّه ممّن ظلم Ø® 158 4-  6 (خدا از ظالمان انتقام مى‏گيرد)

خطبه 159 سياسى، اعتقادى

سياسى، اعتقادى 1-  روش‏هاى صحيح حكومت و زمامدارى و لقد أحسنت جواركم... و إطراقا عمّا (من همسايه خوبى براى شما بودم... و از

فرهنگ‏موضوعات‏كلى‏نهج‏البلاغه، صفحه‏ى 262

أدركه البصر Ø® 159 بديهاى شما چشم پوشى كردم) 2-  امام و راه‏هاى اداره ملت اسلامى و لقد أحسنت جواركم... و إطراقا عمّا أدركه البصر Ø® 159 (من همسايه خوبى براى شما بودم... و از بديهاى شما چشم پوشى كردم)